Rembrandts Zelfportretten: Een Tijdsreis

Vroege Jaren

• Eerste Zelfportret (1628): Studieobject, geen directe blik, schaduwrijk gezicht.
• Experimenten met Beeltenis: Verschillende zelfportretten met variërende kledij en attributen, zoals harnasstukken en oosterse kleding.

Rembrandt van Rijn, bekend om zijn rode krullen en markante neus, is een icoon in de kunstwereld. Gedurende zijn leven creëerde hij meer dan 80 zelfportretten, waardoor    we zijn verouderingsproces door de jaren heen kunnen volgen. Maar wat was zijn beweegreden om zichzelf zo vaak te schilderen? Was het zelfliefde, of iets anders? In dit artikel bekijken we 36 van zijn zelfportretten.

Experimenten met Beeltenis

• Zelfportret (1629): Afgebeeld met het halsstuk van een harnas.
• Zelfportret (1631): In Oosterse kledij.
• Zelfportret (1634): Met een helm.
• Zelfportret (1635): Samen met Saskia.

Deze portretten tonen hoe Rembrandt experimenteerde met verschillende stijlen en persona’s.

Jaren van Succes

Na zijn verhuizing naar Amsterdam in 1631, nam Rembrandts succes toe. Zijn zelfportretten uit de jaren ’30 en ’40 tonen hem vaak met een baret, in de stijl van gevierde kunstenaars uit die tijd. Deze werken waren niet alleen artistiek, maar ook commercieel van waarde.

• Zelfportretten als Gevierde Kunstenaar: Veel zelfportretten uit de jaren ’30 en ’40 met baret, geïnspireerd door Titiaan.
• Commerciële Populariteit: Zelfportretten waren populair bij kopers.

Oude Meester

• Laatste Zelfportretten: Focus op innerlijke mens, weergave van veroudering en introspectie.
• Ironie en Kwetsbaarheid: Zelfportret uit 1658 na faillissement, zelfportret als Apostel Paulus (1661).

In zijn latere jaren richtte Rembrandt zich op de weergave van de innerlijke mens. Zijn zelfportretten tonen zijn verouderingsproces en zijn introspectieve blik.

• Zelfportret (1658): Dit portret toont Rembrandt in uitbundige kleding, ironisch genoeg geschilderd in het jaar dat hij failliet ging.
• Zelfportret als Apostel Paulus (1661): Hiermee benadrukt hij dat uiterlijkheden niet het belangrijkste zijn.

Oeuvre

• Innovatieve Stijl: Zelfportret met twee cirkels (1665), breekt met conventies.
• Thematiek van Latere Werken: Kwetsbaarheid, vergeving, berusting.

Tentoonstelling

• 350ste Sterfjaar van Rembrandt: Tentoonstelling in het Rijksmuseum met alle werken van Rembrandt, inclusief zelfportretten.

Rembrandt heeft naar schatting zo’n 40 olieverfschilderijen van zichzelf gemaakt. Als we tekeningen en etsen meerekenen, komt het totaal zelfs boven de 80 uit. Kunsthistorici hebben daarom lang gespeculeerd over de reden achter deze vele zelfportretten. Er zijn verschillende theorieën geformuleerd, aangezien we het de meester zelf niet meer kunnen vragen.

In zijn vroege jaren schilderde Rembrandt zijn eerste zelfportret in 1628 (te zien in het Rijksmuseum, Amsterdam), vermoedelijk als een studieobject. Hij kijkt hierin niet direct naar de kijker, maar weg van het schilderij. Met het grootste deel van zijn gezicht in schaduw, daagde hij zichzelf uit. De rode krullen vallen op; hij schilderde een roodbruine onderlaag en kraste vervolgens de bovenste verflaag weg.

In de volgende jaren experimenteerde Rembrandt verder met zijn zelfportretten. In een portret uit 1629 (Isabella Stewart Gardner Museum, Boston) draagt hij bijvoorbeeld het halsstuk van een harnas, alsof hij een edelman is. In 1631 (Musée du Petit Palais, Parijs) zien we hem in oosterse kledij, en in 1634 (Staatliche Museen, Kassel) draagt hij een helm. In 1635 schildert hij zichzelf samen met zijn vrouw Saskia (Gemäldegalerie, Dresden). Deze vroege werken lijken vooral vingeroefeningen te zijn, waarbij hij zijn eigen gezicht als oefenmateriaal gebruikte.

Na zijn verhuizing naar Amsterdam in 1631, nam Rembrandt’s succes toe. Zijn Bijbelse en historische schilderijen waren gewild en rijke opdrachtgevers lieten zich graag door hem portretteren. Zijn zelfportretten werden ook goed verkocht. In de jaren ’30 en ’40 van de 17e eeuw produceerde hij een reeks zelfportretten waarin hij zichzelf afbeeldde met een baret als de gevierde kunstenaar. Het zelfportret uit 1640 (National Gallery, Londen) lijkt geïnspireerd door Titiaan. Deze portretten lijken echter enigszins eentonig en vooral commercieel van aard.

Zijn latere zelfportretten tonen een andere benadering. Hierin legt hij niet langer de nadruk op uiterlijk vertoon, maar probeert hij de innerlijke mens vast te leggen. Hij schildert zijn grijze haren, rimpels en uitgezakte wangen zonder schroom. Deze werken zijn geen oefeningen of handelswaar meer, maar een introspectieve zoektocht naar zijn identiteit. Hij wist emoties krachtig over te brengen met zijn portretten.

In zijn zelfportret uit 1658 (Frick Collection, New York) draagt hij bijvoorbeeld opvallend uitbundige kleding. Ironisch genoeg ging hij dat jaar failliet. In een zelfportret als de Apostel Paulus uit 1661 (Rijksmuseum, Amsterdam) laat hij zien dat het niet om uiterlijkheden gaat, maar om de vraag: ‘Wat zijn jullie van plan?’

Zijn meest beroemde werk is waarschijnlijk het zelfportret uit 1665 (Kenwood House, Londen), met twee cirkels op de achtergrond. Hierin breekt hij met de conventies van zijn tijd en toont hij zich als een ware innovator in de kunst.

In zijn laatste levensjaren zien we een steeds ouder wordende Rembrandt, wiens werken grotere thema’s als kwetsbaarheid, vergeving en berusting weerspiegelen. Zijn laatste zelfportret maakte hij vlak voor zijn dood in 1669 (Mauritshuis, Den Haag). Dit jaar is het 350 jaar geleden dat Rembrandt overleed. Ter ere hiervan opent het Rijksmuseum later deze week een tentoonstelling met alle werken van Rembrandt uit hun collectie, waaronder een indrukwekkende reeks zelfportretten.